Trầm cảm ở học sinh THPT: Dấu hiệu nhận biết sớm cha mẹ không nên bỏ qua | Safe and Sound

Ở lứa tuổi trung học phổ thông (THPT), học sinh phải đối mặt với rất nhiều thay đổi và áp lực: từ học tập, thi cử, các mối quan hệ xã hội cho đến sự biến động trong tâm sinh lý. Những yếu tố này nếu không được kiểm soát tốt có thể dẫn đến trầm cảm – một dạng rối loạn tâm thần nghiêm trọng mà nhiều người vẫn còn xem nhẹ. Theo các chuyên gia tâm lý, việc phát hiện sớm các dấu hiệu trầm cảm là yếu tố then chốt giúp ngăn ngừa hậu quả đáng tiếc và giúp học sinh sớm hồi phục.

Phí Thuỳ Linh | Cử nhân y tế công cộng – Ứng dụng chăm sóc sức khoẻ tinh thần Safe and Sound 

Viện Ứng Dụng Công Nghệ Y Tế

1. Vì sao học sinh THPT dễ mắc trầm cảm?

Ảnh 1: Học sinh THPT thường phải đối mặt với nhiều áp lực và thay đổi trong cơ thể dẫn đến dễ bị tổn thương cảm xúc

Giai đoạn THPT là thời kỳ bản lề trong quá trình phát triển của một con người. Các em vừa phải đối mặt với những yêu cầu cao từ nhà trường, kỳ vọng của cha mẹ, vừa phải xử lý những thay đổi về tâm sinh lý tuổi dậy thì. Chuyên gia tâm lý cho rằng chính sự chuyển giao phức tạp này khiến học sinh dễ tổn thương về mặt cảm xúc và dễ rơi vào trạng thái trầm cảm nếu không được định hướng và hỗ trợ đúng cách.

Một số nguyên nhân phổ biến dẫn đến trầm cảm ở học sinh THPT bao gồm:

• Áp lực học tập và thi cử quá lớn
• Mâu thuẫn trong mối quan hệ với bạn bè, giáo viên hoặc gia đình
• Thiếu kỹ năng quản lý cảm xúc
• Bị bắt nạt học đường hoặc cô lập xã hội
• So sánh bản thân tiêu cực trên mạng xã hội
• Tiền sử gia đình có người mắc rối loạn tâm thần hoặc trầm cảm

Các chuyên gia tâm lý cảnh báo rằng, nhiều trường hợp học sinh mắc trầm cảm nhưng không được phát hiện, thậm chí còn bị hiểu lầm là "nổi loạn", "lười biếng" hay "bướng bỉnh". Điều này làm tình trạng trầm cảm trở nên tăng nặng âm thầm và khó điều trị hơn.

2. Những dấu hiệu sớm cha mẹ cần đặc biệt lưu ý

Việc phát hiện sớm trầm cảm ở học sinh là điều rất quan trọng, nhưng không phải lúc nào cũng dễ dàng. Theo chuyên gia tâm lý, các dấu hiệu trầm cảm thường không bộc lộ rõ rệt mà diễn tiến âm ỉ, cần sự quan sát kỹ lưỡng từ gia đình và thầy cô. Dưới đây là những biểu hiện đáng báo động:

2.1. Thay đổi cảm xúc kéo dài

• Thường xuyên buồn bã, u sầu không rõ lý do.
• Mất hứng thú với những điều từng yêu thích.
• Dễ khóc, dễ cáu gắt hoặc im lặng bất thường.

Chuyên gia tâm lý cho biết, nếu học sinh duy trì trạng thái tâm lý tiêu cực trong ít nhất hai tuần liên tiếp, đó có thể là dấu hiệu sớm của trầm cảm.

2.2. Rối loạn giấc ngủ và ăn uống

• Mất ngủ hoặc ngủ quá nhiều.
• Ăn ít, chán ăn hoặc ăn quá mức mất kiểm soát.
• Thường xuyên than mệt, thiếu năng lượng.

Các chuyên gia tâm lý cảnh báo rằng sự thay đổi sinh hoạt đột ngột là tín hiệu cảnh báo rõ ràng cần được cha mẹ quan tâm.

2.3. Tự cô lập bản thân

• Tránh giao tiếp với người thân, bạn bè.
• Không muốn đến trường, hay xin nghỉ học vô cớ.
• Ít nói, hạn chế tham gia các hoạt động ngoại khóa.

Chuyên gia tâm lý nhấn mạnh rằng xu hướng rút lui xã hội là biểu hiện đặc trưng ở người trầm cảm tuổi học đường.

2.4. Suy giảm thành tích học tập

Ảnh 2: Suy giảm thành tích học tập là hệ quả của việc rối loạn cảm xúc và lo âu kéo dài

• Mất tập trung, thường xuyên quên bài.
• Kết quả học tập tụt dốc bất thường.
• Không hoàn thành bài tập, thiếu động lực học hành.

Cha mẹ thường nhầm lẫn tình trạng này với sự lười biếng. Tuy nhiên, chuyên gia tâm lý giải thích rằng đây là hệ quả của việc não bộ bị ảnh hưởng bởi các rối loạn cảm xúc và lo âu.

2.5. Có suy nghĩ tiêu cực về bản thân và cuộc sống

• Tự ti, cho rằng mình là gánh nặng của gia đình.
• Hay đổ lỗi cho bản thân, cảm thấy vô dụng.
• Có suy nghĩ về cái chết hoặc hành vi tự gây tổn thương.

Nếu học sinh bộc lộ bất kỳ ý định hoặc lời nói nào liên quan đến việc kết thúc cuộc sống, chuyên gia tâm lý khuyến nghị gia đình cần khẩn trương đưa trẻ đi thăm khám ngay lập tức.

3. Cha mẹ cần làm gì khi nghi ngờ con có dấu hiệu trầm cảm?

3.1. Lắng nghe và đồng hành không phán xét

Trước hết, cha mẹ cần tạo một môi trường an toàn, nơi con cảm thấy có thể chia sẻ cảm xúc mà không bị chỉ trích. Chuyên gia tâm lý khuyên phụ huynh hãy lắng nghe bằng sự thấu cảm và quan tâm thực sự thay vì đưa ra lời khuyên rập khuôn.

3.2. Không gây thêm áp lực

Tránh so sánh con với người khác hoặc thúc ép thành tích. Hãy thừa nhận cảm xúc của con và đồng hành cùng con trong hành trình vượt qua khó khăn. Chuyên gia tâm lý nhấn mạnh rằng áp lực từ cha mẹ có thể là “giọt nước tràn ly” khiến học sinh rơi vào khủng hoảng tâm lý nghiêm trọng hơn.

3.3. Khuyến khích con duy trì thói quen sinh hoạt lành mạnh

• Ăn uống đầy đủ dinh dưỡng.
• Ngủ đủ giấc, đúng giờ.
• Tăng cường vận động và hoạt động ngoài trời.
• Hạn chế thời gian sử dụng mạng xã hội.

Các chuyên gia tâm lý cho rằng việc duy trì lối sống khoa học giúp cải thiện tâm trạng đáng kể ở người bị trầm cảm.

3.4. Tìm đến chuyên gia tâm lý càng sớm càng tốt

Đây là bước vô cùng quan trọng. Trầm cảm là một rối loạn có thể điều trị được nếu phát hiện và can thiệp kịp thời. Chuyên gia tâm lý sẽ đánh giá mức độ trầm cảm và đưa ra phương pháp trị liệu phù hợp như tư vấn tâm lý cá nhân, liệu pháp nhận thức hành vi hoặc kết hợp điều trị y khoa nếu cần thiết.

4. Vai trò của nhà trường và cộng đồng trong việc phòng ngừa trầm cảm học đường

Không chỉ gia đình, nhà trường cũng có vai trò quan trọng trong việc phòng ngừa và phát hiện sớm trầm cảm ở học sinh THPT.

4.1. Thiết lập phòng tư vấn học đường

Các trường nên có chuyên gia tâm lý học đường hoặc liên kết với các tổ chức hỗ trợ tâm lý để học sinh có nơi tin cậy chia sẻ khó khăn.

4.2. Tổ chức hoạt động giáo dục kỹ năng sống

Việc rèn luyện kỹ năng quản lý cảm xúc, giao tiếp hiệu quả, vượt qua áp lực… sẽ giúp học sinh ứng phó tốt hơn với các thách thức. Các chuyên gia tâm lý có thể trực tiếp tham gia giảng dạy hoặc huấn luyện kỹ năng cho học sinh và giáo viên.

4.3. Tăng cường sự kết nối giữa nhà trường – gia đình – chuyên gia tâm lý

Chỉ khi có sự phối hợp chặt chẽ giữa ba bên, việc hỗ trợ học sinh trầm cảm mới hiệu quả và toàn diện.

Trầm cảm ở học sinh THPT là vấn đề nhức nhối nhưng có thể phòng ngừa và điều trị được nếu được nhận diện đúng lúc. Cha mẹ chính là những người phát hiện đầu tiên trong việc bảo vệ sức khỏe tâm thần cho con. Những biểu hiện nhỏ nhất trong hành vi, cảm xúc của con đều có thể là dấu hiệu cảnh báo đáng lưu ý.

Nếu bạn cảm thấy con mình đang có dấu hiệu trầm cảm, đừng trì hoãn. Hãy trò chuyện với con và liên hệ ngay với chuyên gia tâm lý để được hướng dẫn can thiệp sớm.